گزارشی از : قنات شاهیک شهرستان قاین - ENI*ثبت لینک رایگان در لینک باکس و تبلیغات شما و عکس و موسیقی

سفارش تبلیغ

سفارش تبلیغ

گزارشی از : قنات شاهیک شهرستان قاینعنوان پست:

شنبه 87 دی 21 ساعت 6:53 عصر

یکی از آثار تاریخی دوران قبل از اسلام در قاینات قنات های بسیار کهن آن می باشد . برخی از آن ها قدمتشان به چند هزار سال می رسد. از مجموع 832 رشته قنات جاری تعدادی از آن ها تاریخی می باشند . از جمله قنات فرخ آباد که به موجب سند آن تاریخ بیش از 2000ساله دارد همچنین قنات شاهیک به دلیل شگفتی های آن در ایران منحصر به فرد می باشد.

شگفتی های قنات

این قنات در ابتدای ورودی از بیرجندقرار گرفته آب آن بسیار شیرین و گواراست . شاهیک 1200متر درازا داشته و عمق مادر چاه آن در دامنه قلعه کوه به 30 متر می رسد. آبدهی آن نسبتا زیاد و بعضی سال ها تا 100 لیتر بر ثانیه است .هیچ گاه نخشکیده حتی در خشکسالی 1320آبدهی آن از 5لیتر در ثانیه کمتر نشد. در بالا دست مادر چاه دو بند احداث شده و در این بندها چاه های تزریقی قرار داشته که به هنگام سیلاب های تند بخش اعظم آن در چاهها نفوذ کرده و در تغذیه سفره زیر زمینی و افزایش آبدهی قنات تاثیر بسزایی دارند.

شاهیک اولیه قبل از حمله مغول دایر و نقش بسزایی در تامین آب مورد نیاز سپاهیان قلعه اسماعیلیه داشته برخی معتقدند کانالی از قلعه کوه تا قنات بوده و از این راه آب به سپاهیان قلعه می رسید با حمله هولاکو این قنات تخریب شد که آثار آن هنوز در محل فعلی موجود است پس از این تاریخ قنات فعلی احداث شد. ...

ابتکارات بکار رفته در قنات شاهیک منحصر به فرد است مهمترین عیب قنات ها آن است که آب در فصول عدم نیاز خارج می شود ابتکار قنات شاهیک این عیب را مرتفع کرده است .

قفل هایی با نام قفل پایین ،قفل وسط، قفل بالا در نزدیکی مادر چاه تعبیه شده و فاصله بین هر کدام از قفل ها حدود یک متر است . جنس قفلها از سنگ و ساروج بوده که به هنگام عدم نیاز توسط چوب هایی مسدود می شود . برای بازکردن قفل ها به دونفر غواص نیاز است تا ازدرون و بیرون مخزن آن راخارج کنند . تا چند سال قبل بستن و بازکردن قفل ها وظیفه دشتبان بود و برای هر بار بستن یار باز کردن یک ساعت آب قنات یا معادل پول آن از طرف شرکا به وی داده می شد.زمان بستن قفل ها در زمستان از اول دی تا 20بهمن می باشد که در این مدت آبی به میزان 259هزارو200 متر مکعب ذخیره می شود جهت ذخیره این مقدار آب در بالا دست مادر چاه چهار کانال حفر شده که عبارتند از تونل (نوبر)قلعه کوه .تونل لاخ. تونل دره بند شاهیک و تونل پوزه اول.دبی قنات بین 40تا60لیتر در ثانیه طی فصول مختلف در نوسان است . مجموع آبدهی قنات بر مبنای 60لیتر در ثاینه معادل یک میلیون و 982 هزار و 160متر مکعب می باشد.

قنات شاهیک دارای آبنامه ای بوده و سهم هر کدام از شرکا در دفتری ویژه ثبت و مشخص شده و تقسیم آب قنات سالی یکبار انجام می شود که در اصطلاح محلی به بیجه معروف است .تولیت ونگهداری آن با فرد معینی می باشد. مدارگردش آب این قنات 15شبانه روز و هر شبانه روز 62سهم می باشد کل میزان سهام 930تا که 5/222سهم (بل)آن اوقافیست کوچکترین واحد تقسیم آب سرگ معادل 57/3دقیقه است.هر شبانه روز به نام یک سالار است که با بقیه شرکا سهم هریک در آب نامه ثبت شده برای شروع مجدد تقسیم آب در هر سال نام 15سالار برروی تکه کاغذی نوشته و با قرعه کشی نام سالار مشخص می شود.

هریک از تشکیلات سهیم در نظام بهره برداری شاهیک سهم معینی از تولیدات را می برند . از جمله برزگرها که در هر شبانه روز 3تا 4 برزگری که با سالار کار می کردند در محصول جو وگندم مناصفه و زعفران یک سوم سهم می بردند .پاکار، رابط بین حوزه نظام وظیفه با زارعان بود . وقتی فرزندان زارعان به سن قانونی سربازی می رسیدند پاکار در گرفتن معافی برای سربازها نقش داشت سهم پاکار از هر شبانه روز قنات 10من گندم و اگر محصول زعفران بود حقی نداشت .

خرمن بان، برای حفاظت از خرمن ها و کل اراضی ومحصولات شاهیک 3نفر خرمن بان به مدت 3ماه به کار گرفته می شدند آنان موظف بودند که ضمن حراست از خرمن ها گاوهای سالار را در مزارع بچرانند سهم خرمن بانک ها یک دهم محصول گندم و جو بود. هر کدام یک چاره جالیز هم برای خود کشت می کردند .

دشتبان، وظیفه اش حفاظت از مزارع و تمام محصولات بود. وی همچنین باز و بستن قفل های قنات را نیز بر عهده داشت دشتبان به ازای هر شبانه روز آب قنات 40من گندم دریافت می کرد و برای هر 10من زمین 2قوده گندم سهم داشت . وی از هر 10من زمین زعفرانزار یک مشت گل معادل 8سیر سهم می برد و از هر 10من زمین زیر کاشت سیب زمینی یک حلب معادل 14کیلو سیب شریک بود.

نجار، برای ساخت تجهیزات زراعی کشاورزان شاهیک نیاز به فرد خاصی بود تا تمام وسایل چوبی زارعان را تهیه و در اختیار آنها قرار دهد وی از هر شبانه روز قنات 10تا15من گندم و یک توبره خربزه سهم می برد.

موذن مسجد جامع از هر شبانه روز قنات 5من گندم و از محصول زعفران هر شبانه روز معادل 8سیر گل سهم داشت .مراسم جورویی:به هنگام بستن قفل ها طی 5روز جورویی انجام می شد . از هر شبانه روز 2نفر برای لایروبی 5شاه جو انتخاب می شدند . در مدت 5روز 5شاه جوی اصلی لایروبی می شد . در هر 7سال یکبار لایروبی قنات از مظهر تا مادر چاه توسط چاخو انجام می گرفت .

مراسم روضه خوانی: در سالهای کم آبی در مسجد مظهر قنات برگزار و آش نذری بین افراد تقسیم می شد. هزینه های قنات با فروش آب در مواقع خاص تامین می شود.

مراسم قربانی گوسفند: در اولین روز بازگشایی قفل های قنات که 20بهمن ماه می باشد گوسفندی در مظهر قنات قربانی وگوشت آن بین فقرا تقسیم می شود.

در هر صورت قنات شاهیک علاوه بر ویژگی های فنی خاص نظیر داشتن قفل،تونل، بندهای ذخیره ،چاه های تزریق،میزان آبدهی بالا به نسبت طول کم ، دارای مدیریتی خاص است که به مدد ذهن خلاق ومبدع زارعان و مالکان قنات در طول زمان ابداع شده است ما باید میراث کهن خویش را پاس بداریم و به روح بلند همه بانیانش درود فرستیم./ر.خراسان

نظرات شما ( )

سفارش تبلیغ

دایرکتوری ]